649. De kinderen aan het woord - Boekbespreking van de boeken 'Uit elkaar' (Cornald Maas) en 'Stiefkind, het overkomt je' (Sandra Boer en Erica Theloosen) door Henk Riemersma

• Uit elkaar – Cornald Maas
• Stiefkind, het overkomt je, door Sandra Boer en Erica Theloosen

De kinderen aan het woord
Boekbespreking door Henk Riemersma

Twee boeken waar je niet vrolijker van wordt: “Uit elkaar”, van Cornald Maas - een bij uitgeverij Prometheus uitgegeven bundeling van verhalen die eerder onder dezelfde titel in het magazine van een van de landelijke dagbladen zijn verschenen. En “Stiefkind, het overkomt je”, van therapeute Sandra Boer en tekstschrijfster Erica Theloosen, uitgegeven bij De Parelreeks, de uitgeverij van mevrouw Theloosen.

Door elkaar

Toen ze nog wekelijks in het landelijk dagblad verschenen las ik er dus gewoon één per week. De interviews van Cornald Maas met kinderen van gescheiden ouders, over de gevolgen die de echtscheiding voor hun levens heeft gehad. Goed te doen. Ik vond ze vaak wat vlak, maar dat schiep ook wel weer enige afstand. Geen overdadige (emotionele) stijl in ieder geval. Lees je er dertig achter elkaar (van de ongeveer zeventig) dan beginnen ze behoorlijk door elkaar te lopen: in de stijl van Cornald Maas worden alle verschillende verhalen bijna één, het verhaal van Cornald Maas, zelf ook het ‘product’ van gescheiden ouders.

Niet uit te leggen

Ook het boek “Stiefkind, het overkomt je”, bestaat uit interviews met kinderen die “het is overkomen”, die dus na de scheiding van de ouders in minstens twee ‘samengestelde’ gezinnen (met stiefouders en stiefbroertjes en/of –zusjes) zijn terechtgekomen. Twaalf interviews in dit geval. Hier zijn de verhalen niet aan een krantenkolom gebonden, dus afhankelijk van de persoon kunnen deze uitdijen. De interviews worden ‘onderbroken’ door een korte samenvatting van wat komen gaat, waarvan de reden mij ontgaat. Daarnaast worden ze voorafgegaan door een grafische schets van de opeenvolgende leefsituaties in de verschillende samengestelde gezinnen van de kinderen. De bedoeling hiervan is de levensloop te verhelderen (“in één oogopslag” denkt de achterflap), maar ook na intensieve bestudering bleven sommige samenstellingen mij een volkomen raadsel – al was het alleen maar omdat ‘V’ voor Vader staat, i.p.v. vrouw en ‘M’ voor Moeder, i.p.v. man. Nog afgezien daarvan kan het af en toe razend ingewikkeld zijn. Vader en moeder gaan scheiden, allebei gaan ze een andere relatie aan met iemand die eigen kinderen meeneemt, na enige tijd gaan die ook weer scheiden en komt de volgende stiefvader of –moeder met een eigen berg kinderen, waaronder stiefkinderen. Ergens zegt een kind dat hij de moeite niet eens meer neemt om het aan nieuwe collega’s of kennissen uit te leggen.

‘Vaderfiguur’

Wat mij vooral opvalt is dat de meeste verhalen over de vader gaan. En dan met name over het feit dat nagenoeg iedereen een problematische verstandhouding met deze persoon heeft. In de verhalen van Cornald Maas wordt deze meneer zelfs regelmatig teruggebracht tot een figuur: de ‘vaderfiguur’. Die gemist wordt. Moeder is in bijna alle gevallen een warme, betrokken, open, eerlijke, sociale, verstandige, cultuur minnende, verzorgende, aanwezige vrouw. Vaders nemen in veel te veel gevallen hun verantwoordelijkheid niet, gaan er vandoor met een vijfentwintig jaar jongere vrouw of hebben verzwegen dat ze homo zijn. Allemaal slecht. Deze mannen worden volkomen terecht door moeder het huis uit gezet. Vrouwen daarentegen worden niet het huis uitgezet maar verlaten het gezin omdat ze er eerlijk voor uitkomen dat ze lesbisch blijken en/of zich, in de verhalen van de kinderen, verder willen ontwikkelen en ontplooien, dan wel omdat ze de ruimte voor zichzelf willen nemen om een andere relatie aan te gaan. Helemaal geweldig! Opvallend is ook dat de meeste stief- en pleegvaders dan weer wèl deugen (vaak beter dan de eigen!) en natuurlijk zijn de meeste stief- en pleegmoeders klassiek ‘boos’. Zou dat misschien verband kunnen houden met het feit dat de nieuwe vaders de ‘goede moeder’ komen helpen, terwijl nieuwe moeders de ‘lul van een vader’ nog verder van eigen huis en haard weten weg te lokken?

Afwezige vader krijgt schuld

Terwijl in nagenoeg alle verhalen de vader na de scheiding wordt teruggebracht tot maximaal ‘een weekendje in de veertien dagen’ en in aantal gevallen helemaal niet, is er in de bundel van Cornald Maas maar één persoon die het probleem helder benoemt: van mama mocht ik mijn papa (bijna) niet meer zien en nu ik na twintig jaar mijn vader eindelijk (beter) heb leren kennen realiseer ik me dat ik al die tijd door mijn moeder ben voorgelogen. Nu hoef ik mijn moeder niet meer te zien. Nagenoeg alle andere kinderen vinden het volkomen vanzelfsprekend dat ze door hun moeder worden opgeëist en geven dan hun vader de schuld van het feit dat zij zo’n problematische relatie met hem hebben. Er is er een bij die al jaren geen contact meer heeft met zijn vader en als hij deze dan eindelijk eens treft blijkt de man opeens een vriendin te hebben, wat hij nooit heeft verteld! Mooie boel.

Loyaliteitsconflicten

Hoe dan ook, al de kinderen die in deze boeken aan het woord komen hebben het moeilijk. Stellen zich allemaal vragen bij hun leven en hun relaties. Met hun eigen ouders, hun pleeg- of stiefouders, eigen broers en zussen, pleeg- dan wel stiefbroers en –zussen. Hun huidige relatie. Zullen we wel trouwen? Kinderen krijgen? Is dat nu wel verstandig? Sommigen zijn totaal getroebleerd, lopen van therapeut naar magnetiseur, van riagg naar hypnose. Er is er eigenlijk niet een die een beetje ‘normaal’ is terechtgekomen. Dat blijkt ook al wel uit onderzoeken: kinderen uit gebroken gezinnen presteren minder op school en zijn bevattelijker voor verslavingen en deelname aan criminele activiteiten. Die laatste twee ben ik in deze boeken overigens niet tegengekomen. In ieder geval aan de buitenkant zijn het allemaal keurige, goed functionerende mensen geworden. Maar van binnen worstelen ze met bindings- dan wel verlatingsangsten en natuurlijk (afhankelijk van de complexiteit van de samengestelde gezinnen) een enorme hoeveelheid loyaliteitsconflicten.

De zweep erover!

Alleen in het enkele geval waarin sprake is van een redelijke gelijkwaardigheid van de beide (biologische) ouders waar het opvoeding en verzorging betreft, worden de kinderen het minst door dit soort problematieken geteisterd. Wat we allemaal al dachten natuurlijk. Voldoende reden om het Gelijkwaardig Ouderschap nu maar eens dwingend vast te leggen, desnoods met de zweep erover. De kinderen zeggen het zelf!

Uit elkaar, door Cornald Maas
ISBN 9789044616101; Paperback; Aantal pagina's 256
Uitgeverij Prometheus; prijs 17,95

Stiefkind, het overkomt je, door Sandra Boer en Erica Theloosen
ISBN 978-90-816066-1-5; Paperback; 151 pagina’s
verschenen in De Parelreeks; Prijs € 17,50

• Zie voor deze boekbespreking ook: daddy!